"Triều Đại Thiên Chúa
đang ở giữa các ông" (Lc 17,21). Đó là câu trả lời của Chúa
Giêsu cho những người Pharisêu trong dụ ngôn mười người phong hủi. Lời rao giảng
năm nào của Chúa Giêsu vẫn còn vọng vang mãi cho đến hôm nay. Lời đó mời gọi
chúng ta cùng chung tay góp sức xây dựng góc thiên đường nơi trần thế. Nói cách
khác, Chúa Giêsu mời gọi chúng ta ý thức rằng Nước Thiên Chúa đang ở giữa chúng
ta, nơi Chủng viện Qui Nhơn này. Thế nhưng, hành trình xây dựng góc thiên đường
ấy gặp không ít chông gai đến từ nhiều phía khác nhau, cả chủ quan lẫn khách
quan. Có lẽ vì biết trước những trở ngại hôm nay mà hôm xưa Chúa Giêsu đã đưa
ra những giải pháp hữu hiệu để thăng tiến cộng đoàn đang sống thành góc thiên
đường nơi chủng viện. Giải pháp ấy chính là ba lời khuyên phúc âm, mà theo truyền
thống Tôma Aquinô, chúng được sắp xếp như sau: khiết tịnh, khó nghèo và vâng phục.
Khiết
tịnh
Nhắc đến khiết tịnh, nhiều người nghĩ ngay đến
vấn đề quan hệ tình dục hay chí ít là nghĩ đến chuyện sống độc thân nơi các
linh mục và tu sĩ. Điều đó đúng. Tuy nhiên, hiểu theo nghĩa bóng bẩy hơn một
chút, chúng ta nhận ra rằng khiết tịnh còn là làm sao để có được tư tưởng trong
suốt, lời nói trong sáng và hành động trong sạch. Cả ba điều ấy tuy đơn giản
nhưng theo những cách khác nhau, chúng đủ sức giúp thăng tiến đời sống cộng
đoàn thành góc thiên đường nơi chủng viện.
Trong suốt tư tưởng bắt đầu từ việc trong suốt
hóa động cơ của hành động. Quả thật, động cơ của hành động ảnh hưởng rất lớn đến
đời sống chung vì nó chi phối hầu hết mọi hành động của đương sự. Chẳng hạn
như, khi bàn đến việc xây dựng góc thiên đường nơi chủng viện, nếu chúng ta góp
ý kiến với một động cơ không mấy trong suốt, như khó chịu hay bõ tức, chúng ta
sẽ nhận lấy bảng kết quả không khả quan. Tương tự như vậy, động cơ tu trì góp một
phần lớn vào việc duy trì sự ổn định của cộng đoàn. Câu trả lời cho câu hỏi đi
tu vì điều gì sẽ là một trong những đáp án cho tình trạng của chính cộng đoàn ấy.
Khi ai nấy đều có một động cơ tu trì trong suốt, chắc hẳn cộng đoàn sẽ thăng tiến
vì mọi thành viên đều đồng tâm nhất trí với nhau. Điều đó sẽ dẫn đến sự hòa hợp
trong công việc chung vì ai cũng đều hướng đến những lý tưởng tốt đẹp của đời
tu. Động cơ trong sáng khiến chúng ta không sợ hãi, không nín thở qua sông nhưng
can đảm sống trung thực, không lấp liếm hay lén lút làm chuyện này chuyện kia
sau lưng bề trên và anh em. Trong suốt tư tưởng còn thể hiện qua việc nghĩ đúng
về anh em. Khi nghĩ đúng về anh em chúng ta sẽ đánh giá đúng hành động của họ. Từ
đó, chúng ta sẽ dễ thông cảm hơn khi xảy ra những trúc trắc trục trặc trong cộng
đoàn. Nghĩ đúng về anh em là bước đầu và căn bản để nghĩ tốt về họ. Do đó, chúng
ta cần trong suốt tư tưởng để có cái nhìn khách quan và đúng đắn hầu thăng tiến
cộng đoàn hơn.
Trong sáng lời nói là tránh nói hành nói xấu,
nói lời hai ý và dán nhãn. Chúng ta hãy nghe thánh Phaolô tông đồ khuyên các
tín hữu ở Êphêsô: "Anh em đừng bao
giờ thốt ra những lời độc địa, ... đừng bao giờ chua cay gắt gỏng, nóng nảy giận
hờn, hay la lối thoá mạ..." (Ep 4,29.31). Quả thật, trong đời sống cộng đoàn, lời nói có
sức mạnh xây dựng nhưng cũng có sức mạnh phá đổ. Thứ nhất, những lời nói hành
nói xấu hay những nhận xét không khách quan về người khác sẽ ảnh hưởng rất lớn
đến sự ổn định trong cộng đoàn. Thậm chí nó còn ảnh hưởng đến ơn thiên triệu của
anh em. Vì thế, từ chỗ nghĩ tốt về anh em cộng với động cơ trong sáng của chúng
ta khi trình bày với bề trên hay khi góp ý với chính đương sự, chúng ta dễ dàng
nói những lời tốt đẹp, những lời mang tính xây dựng và làm ích cho người nghe
như thánh Phaolô đã dạy. Nhờ đó, chúng ta sẽ tránh được việc nói cho đã miệng,
cho thỏa mãn cái tôi trong khi không biết những lời nói của mình sẽ ảnh hưởng tới
người khác như thế nào. Thứ hai, những lời hai ý dễ khiến cho người nói nghĩ rằng
mình khôn ngoan, sâu sắc. Nhưng đối với những người nghe, họ cảm thấy phải đề
phòng vì không biết người nói có ý đồ tốt hay xấu đối với mình. Vô hình chung,
những lời ấy tạo ra sự nghi kỵ trong đời sống chung rồi dần dần dẫn đến chia rẽ.
Dĩ nhiên, chúng ta không thể phủ nhận rằng, đôi khi, những lời hai ý lại là duyên
cớ gây nên những niềm vui nho nhỏ nơi cộng đoàn. Đó là khi nó được người nói thốt
ra với sự chân thành và trong suốt. Thứ ba, dán nhãn cũng là một trong những
hành động gây đổ vỡ cộng đoàn. Tuy có những nhãn dán rất dễ thương và dễ chịu
khiến người được dán nhãn cảm thấy bằng lòng và dễ đón nhận nhưng cũng có những
nhãn dán khiến người khó chịu và suốt đời vận vào họ và khiến họ không còn là
chính họ nữa. Những nhãn dán hay những lời châm chọc, một khi được thốt ra nhiều
lần, sẽ ám vào người khác, theo cùng một cách thức như tự kỷ ám thị. Như thế, để
trong sáng lời nói, chúng ta cần hết sức tránh nói hành nói xấu, nói lời hai ý
với dụng tâm xấu và dán những nhãn hiệu không cần thiết.
Trong sạch hành động là dám chịu trách nhiệm
về việc mình làm và sẵn sàng dấn thân để làm nhiều hơn người khác khi cần thiết.
Dám chịu trách nhiệm về việc mình làm là ngay thẳng trong việc làm, không trốn
tránh trách nhiệm, chu toàn bổn phận của mình mà không phân bì với người này
người kia. Đó còn là can đảm nhận lỗi khi vô tình hay hữu gây ra những thiệt về
vật chất trong cộng đoàn. Sẵn sàng dấn thân để làm nhiều hơn người khác khi cần
thiết là can đảm đón nhận những công việc có vẻ như bất công bằng giữa anh em với
nhau. Đôi khi, phần công việc chúng ta nhận được nhiều hơn người này người kia
không phải là do những bất công trong đời sống cộng đoàn, không phải do ỷ lớn
hiếp bé, ma cũ bắt nạt ma mới mà là do khả năng của chúng ta trội hơn người
khác nên được bề trên và anh em tín nhiệm. Không những thế, đây còn là cơ hội để
chúng ta âm thầm hi sinh và dâng lên Chúa như của lễ riêng mình. Không hẳn làm
việc bằng nhau sẽ mang lại bình yên cho cộng đoàn. Sự bất công hợp pháp đôi khi
sẽ tạo ra tình liên đới. Quả thật, đời sống cộng đoàn sẽ 'êm' hơn nếu chúng ta
biết chịu đựng chút thiệt thòi be bé như vậy.
Như thế, trong suốt tư tưởng, trong sáng lời
nói và trong sạch hành động là ba việc làm cần thiết và khả thi để có thể góp
phần thăng tiến cộng đoàn đang sống thành góc thiên đường đang ở giữa chúng ta.
Khó
nghèo
Khi đề cập đến lời khuyên khó nghèo, nhiều
người sẽ nghĩ ngay đến một đời sống giản dị, thanh cao, thoát tục và không có
nhiều của cải. Nghĩ vậy không có gì là sai cả. Thế nhưng, ngoài sự khó nghèo
qua vẻ bề ngoài, chúng ta còn có thể nhận thấy rằng vẫn tồn tại sự khó nghèo
trong tư tưởng, lời nói và việc làm. Đây chính là những thực hành đơn giản để
chúng ta góp phần xây dựng góc thiên đường nơi chủng viện.
Khó nghèo trong tư tưởng nghĩa là suy nghĩ
theo chiều hướng đơn giản hóa vấn đề để nhìn nhận những điểm đen tối trong đời
sống cộng đoàn theo hướng nhẹ nhàng để ôn tồn giải quyết. Chẳng có cộng đoàn
nào mà không có rắc rối. Tuy nhiên, cách nhìn nhận vấn đề và giải quyết chúng mới
là điều đáng quan tâm. Đơn giản hóa vấn đề là một cách giải quyết. Nó có nghĩa là
tránh suy nghĩ phức tạp khi không cần thiết. Có những chuyện thật nhỏ bé những
vì muốn xé nó ra cho thật to để chứng minh rằng mình đúng, thì lại gây ra những
tác hại nặng nề cho cộng đoàn. Mặt khác, khó nghèo trong tư tưởng còn là suy
nghĩ có chọn lọc. chọn những suy nghĩ thật sự cần để giữ lại vì những điều
không cần thiết cứ ở lại trong tư tưởng lâu ngày, nó sẽ vận vào cách chúng ta
đánh giá người khác, theo quy tắc tự kỷ ám thị. Như thế, khó nghèo trong tư tưởng
bao gồm việc đơn giản hóa vấn đề và suy nghĩ có chọn lọc.
Khó nghèo trong lời nói không có nghĩa là sử
dụng ngôn ngữ cách nghèo nàn hoặc không được sử dụng ngôn từ văn vẻ, bóng bẩy.
Khó nghèo trong lời nói là cẩn ngôn và kiệm ngôn. Cẩn ngôn là nói năng cách cẩn
thận. Chúng ta hãy nghe thánh Giacôbê tồng đồ luận bàn về cái lưỡi để hiểu được
vì sao chúng ta phải cẩn ngôn. "Thưa
anh em, đừng có nhiều người trong anh em ham làm thầy thiên hạ, vì anh em biết
rằng ... Cái lưỡi ... là một bộ phận nhỏ bé của thân thể, mà lại huênh hoang
làm được những chuyện to lớn. Cứ xem tia lửa nhỏ bé dường nào, mà làm bốc cháy
đám rừng to lớn biết bao! Cái lưỡi cũng là một ngọn lửa, là cả một thế giới của
sự ác. Cái lưỡi có một vị trí giữa các bộ phận của thân thể chúng ta, nó làm
cho toàn thân bị ô nhiễm, đốt cháy bánh xe cuộc đời, vì chính nó bị lửa hoả ngục
đốt cháy. Thật thế, mọi loài thú vật và chim chóc, loài bò sát và cá biển, thì
loài người đều có thể chế ngự và đã chế ngự được. Nhưng cái lưỡi thì không ai
chế ngự được: nó là một sự dữ không bao giờ ở yên, vì nó chứa đầy nọc độc giết
người" (Gc 3,3-9). Kiệm ngôn là nói năng tiết kiệm. Cổ nhân có câu
"người năng nói năng lỗi". Trong đời sống cộng đoàn, hầu hết những rắc
rối xảy ra đều xuất phần lớn từ lời ăn tiếng nói. Đôi khi, vì hơn thua, vì tức nhau tiếng gáy hay vì muốn cho lời
nói của mình có sức thuyết phục, người ta không ngại nói những lời sai sự thật
hoặc nói một nửa sự thật để đánh lận con đen, hầu đạt được mục đích của mình.
Do đó, kiệm ngôn là cần thiết để duy trì sự ổn định của cộng đoàn. Một người vừa
cẩn ngôn vừa kiệm ngôn là người biết tự chủ và có trách nhiệm với lời nói của
mình. Như vậy, khó nghèo trong lời nói bằng sự cẩn ngôn và kiệm ngôn sẽ góp phần
thăng tiến cộng đoàn mỗi ngày một hơn.
Khó nghèo trong việc làm thể hiện qua lối sống
giản dị, không đòi hỏi quá đáng những gì được dùng. Với lối sống giản dị, chúng
ta không bị lệ thuộc quá mức vào của cải vật chất cũng không bị nó kiềm kẹp. Sự
khó nghèo khiến người ta dễ dàng hào phóng chứ không phóng ra từng hào như những
người khư khư giữ lấy của cải cho mình. Giản dị trong cách ăn mặc sẽ không làm
cớ cho anh em vấp phạm, cũng không gây ra phiền hà cho nhau. Trước khi vào chủng
viện mỗi anh em có một mức sống khác nhau. Người thì dư dả để khoác lên mình những
bộ cánh đắt tiền, những đôi giày hàng hiệu hay loại nước hoa xa xỉ. Nhưng cũng
có người không may mắn được như thế. Họ lớn lên trong cảnh bần hàn, chưa bao giờ
được trải nghiệm những thứ xa xỉ phẩm. Sống chung với nhau đòi buộc mỗi người cố
gắng tuân theo một mức sống chung. Tất nhiên, không ai bắt buộc chúng ta phải đoạn
tuyệt hoàn toàn với những gì chúng ta đã có trước đây nhưng lối sống này mời gọi
chúng ta sử dụng của cải vật chất phù hợp với môi trường và bậc sống của mình.
Nghèo khó trong cách sống còn giúp chúng ta dễ cảm thông hơn với những người
nghèo mà sau này chúng ta phục vụ.
Như thế, khó nghèo trong tư tưởng, lời nói và
việc làm giúp chúng ta tự do hơn trong cách tương quan với anh em hầu kiến tạo
và duy trì không gian thánh thiện nơi cộng đoàn chúng ta đang sống. Đồng thời,
khi đứng trước những biến cố trong đời sống cá nhân hay cộng đoàn, chúng ta đừng
để mặt trời lặn mà cơn giận vẫn còn, đừng để ma quỷ thừa cơ lợi dụng (Ep
4,26.27). Đó cũng là cách để chúng ta sống khó nghèo trong tư tưởng, lời nói và
việc làm.
Vâng
phục
Công đồng chung Vatican II tiếp bước học thuyết
Tôma Aquinô khi sắp xếp sự vâng phục như là chóp đỉnh của các lời khuyên Phúc
âm. Đây là nhân đức giúp chữa lành nguyên tội mà qua đó con người từ bỏ bản
thân để quy phục Thiên Chúa. Trong đời sống cộng đoàn, nếu mọi thành viên đều
biết kính trên nhường và làm tôi một mình Thiên Chúa, thì cộng đoàn ấy sẽ triển
nở và hạnh phúc. Như thế, để luyện tập nhân đức này, chúng ta cần phải biết
mình, từ bỏ ý riêng và tôn trọng người khác.
Biết mình là xác đất vật hèn để không lên mặt
kiêu căng với anh em. Biết rằng những gì mình có là Chúa cho để trân trọng và
không coi thường người khác. Biết mình sống ở đây là do bao người góp công góp sức
nuôi mình để sống biết ơn. Biết mình còn thể hiện qua việc khiêm tốn đón nhận
những lời khen chân thành từ người khác. Quả thật, không thể nói hết những gì
mình cần phải biết về chính mình nhưng chỉ đề cập đến những gì cần thiết và có
liên hệ đến các mối tương giao trong cộng đoàn. Người biết mình là người sẵn
sàng 'xuống nước' để cộng đoàn được
trong ấm ngoài êm. Có một câu ca dao, tuy đề cập đến tình nghĩa vợ chồng, nhưng
thiết nghĩ, nó có thể áp dụng trong đời sống cộng đoàn. "Chồng giận thì vợ bớt lời, cơm sôi bớt lửa chẳng đời nào
khê". Quả thế, biết mình
giúp chúng ta dễ dàng hạ mình.
Bỏ ý riêng là để ý chung được thực hiện. Ý
chung đó thể hiện qua quyết định của bề trên và những người được bề trên giao
phó cho trách nhiệm này kia trong cộng đoàn. Ai cũng muốn làm theo ý mình thì rồi
cộng đoàn sẽ đi về đâu. Một cộng đoàn hay một tổ chức, muốn duy trì sự ổn định,
luôn có những luật lệ. Khi mọi thành viên đều tuân thủ luật lệ cũng như người
lãnh đạo, ắt cộng đoàn sẽ triển nở. Bằng không, chín người mười ý, không ai chịu
ai, ắt cộng đoàn sẽ đi từ đổ vỡ này đến đổ vỡ khác. Ngoài việc phải vâng lời bề
trên và những người đại diện hợp pháp của bề trên, thiết nghĩ, sự kính trọng những
người lớn tuổi hay những người có thâm niên hơn trong cộng đoàn cũng là phương
thế giúp từ bỏ ý riêng cách hữu hiệu. Người Việt Nam có câu 'kính lão đắc thọ' là vậy. Tuy họ không
phải là bề trên nhưng với kinh nghiệm và sự từng trãi, họ xứng đáng nhận được sự
kính trọng của những người đi sau. Thế nên, khiêm nhường và tôn trọng họ là điều
cần thiết. Phần họ, đừng bao giờ nghĩ mình là 'lớn' mà 'la lối thóa mạ'
hay buông những lời 'chua cay gắt gỏng'.
Bỏ ý riêng là cách vâng phục tốt nhất.
Tôn trọng người khác là ý thức mình và người
khác có sự khác biệt và cũng quan trọng như nhau. Cả hai đều đặc biệt và duy nhất.
Thế nên, thay vì bắt người khác phải suy nghĩ giống mình, làm cùng một cách như
mình, chúng ta hãy cho mỗi người một trời tự do để họ tùy nghi sáng tạo theo khả
năng mà Thiên Chúa đã ban cho họ. Sự tôn trọng người khác không chỉ thể hiện
nơi những người ngang hàng với nhau mà còn thể hiện trong tương giữa bề trên và
bề dưới, giữa nhà huấn luyện và người thụ huấn. Bởi lẽ, chúng ta dang sống
trong một thời đại biến đổi khôn lường. sự thay đổi nhanh chóng của các phương
tiện truyền thông và công nghệ khiến cho khoảng cách giữa các ý thức hệ mau
chóng tăng lên. Chỉ cần sinh ra cách nhau vài năm là đủ để có những suy nghĩ và
tư tưởng khác nhau. Cách làm việc, thế giới quan, cách nhìn nhận và đánh giá vấn
đề cũng khác nhau dẫn đến sự khác nhau về cách xử lý vấn đề. Thế nên, dù là
tương quan giữa bề ngang với nhau hay giữa bề trên với bề dưới, đều rất cần đến
sự tôn trọng người khác.
Tóm lại, từ hai ngàn năm nay, giáo hội luôn nỗ
lực xây dựng góc thiên đường nơi thế gian. Giáo hội lên tiếng bảo vệ nền luân
lý đang dần bị tụt dốc, thậm chí ở những nơi mà trước đây là thủ phủ của giáo hội.
Giáo hội bảo vệ phẩm giá con người; bênh vực cô nhi quả phụ; đòi quyền lợi cho
những di dân; giáo hội nối lại nhịp cầu đại kết; mở ra những cuộc đối thoại
liên tôn để mưu cầu hòa bình; v.v... Trong mọi khả năng và cách thế, giáo hội nỗ
lực xây dựng góc thiên đường nơi thế gian. Phần chúng ta, dù chỉ là những chủng
sinh bé nhỏ của Chúa, dù đang đang bị giới hạn về nhiều mặt, nhưng chúng ta
cũng được mời gọi cộng tác vào công cuộc của giáo hội bằng việc xây dựng góc
thiên đường nơi Chủng viện Qui Nhơn. Qua ba lời khuyên Phúc Âm - khiết tịnh,
khó nghèo và vâng phục - chúng ta có trong tay những chất liệu cần thiết để biến
nơi chúng ta đang sống thành thiên đường. Chúng ta sống khiết tịnh qua việc
trong suốt hóa tư tưởng, trong sáng hóa lời nói và trong sạch hóa hành động.
Chúng ta sống khó nghèo từ trong tư tưởng, lời nói cho đến hành động qua việc
đơn giản hóa vấn đề và suy nghĩ có chọn lọc; không nói hành nói xấu, không nói
lời hai ý, không dán nhãn; và sống giản dị. Chúng ta sống vâng phục qua việc
tìm biết mình, từ bỏ ý riêng và tôn trọng người khác. Hơn tất cả, chúng ta liên
lỉ cầu xin Thiên Chúa ban cho mọi ơn cần thiết để can đảm xây dựng góc thiên đường
nơi chủng viện vì Triều Đại Thiên Chúa đang ở giữa chúng ta.
Giacôbê
Nguyễn Quốc Đạt
